Con đường đất nhỏ nằm khuất sau thành phố Nha Trang có nhịp sống hối hả. Hai bên là hai dòng sông: Sông Cái trôi về biển và một phụ lưu khác là sông Kim Bồng.
Làng gốm Lư Cấm nằm ở thôn Lư Cấm, xã Ngọc Hiệp, TP Nha Trang. Gọi là làng gốm nhưng giờ đây gần như chỉ còn làm một nghề duy nhất: Sản xuất lò đất nung. Chỉ mỗi chiếc lò đất thôi cũng đã tạo ra bao nhiêu công ăn việc làm cho người dân ở đây, và quả thật đây là một nghề đặc biệt, vẫn tồn tại theo năm tháng dẫu cuộc sống đã có nhiều đổi thay khi người TP đã chuyển từ bếp củi, bếp lò than sang bếp ga, bếp điện…
Sản phẩm của làng gốm Lư Cấm chỉ còn lại là những chiếc lò nung bình dị
Chuyện kể, cách đây dễ chừng khoảng 200 năm, khi đó đường thủy rất hưng thịnh. Làng gốm Lư Cấm nằm bên bờ sông Cái sản xuất các mặt hàng gốm đa dạng như: Lu, vại, lò, bình… được đưa xuống thuyền vào tận Phan Rang, ra tận Phú Yên. Hiện tại đình Lư Cấm vẫn còn văn tự thờ ông tổ gốm ngày xưa.
Tạo dáng cho lò.
Sau đó, con đường thủy không còn phát huy hiệu lực, hàng gốm lại được các lái buôn tới tận nơi mua, chủ yếu là gánh hoặc tải trên xe đạp đi khắp mọi miền chào bán. Gốm Lư Cấm được sản xuất bởi đất sét Vĩnh Thạnh cho nên có màu sắc tươi đỏ, hồng rất đẹp. Người thợ gốm sản xuất có tay nghề cao cho nên món hàng có tuổi thọ lâu.
Bếp được tạo hình xong cho vào lò nung ở nhiệt độ cao 2-3 ngày.
Sau hơn hai trăm năm dâu bể ấy, giờ đây mọi người biết đến nghề gốm Lư Cấm dưới hình thức sản xuất lò đất. Chiếc lò đất tại đây rất được ưa chuộng và mỗi năm, vào những ngày cận tết, hàng sản xuất không kịp bán. Bởi dẫu cho các lọai bếp khác đã dành thị trường, các gia đình vẫn có thói quen giữ trong nhà mình một chiếc lò đất với mục đích dùng để đốt than và nướng thịt. Bởi nướngg bằng bếp than thì thức ăn mới thực sự ngon miệng.
Làng gốm Lư Cấm gần như không có ý sản xuất thêm một lọai sản phẩm gốm nào khác. Bởi dẫu số phận của chiếc lò đất đã bị xô dạt bởi các lọai phương tiện làm bếp khác, nhưng đây là loại lò “cổ truyền” vẫn chưa bị mai một. Lò sản xuất tại Lư Cấm lại được thị trường ưa chuộng bởi tạo dáng đẹp, màu lò đẹp còn có độ bền cao và khi sử dụng lò, sức nóng được giữ tốt.
Cho ra thành phẩm là những chiếc bếp ông Táo (có 3 cạnh để đặt nồi). Nung càng chín thì bếp càng có màu đỏ đẹp.
Với các tour du lịch ở Nha Trang, đi thăm làng gốm Lư Cấm là một phần không thể thiếu, nhất là việc tạo cảm giác cho du khách nước ngoài. Cũng trong tour tham quan làng gốm Lư Cấm, khách cũng có thể nhập cuộc để trở thành một người thợ lò thật sự. Họ cùng nhồi đất, cùng đưa đất vào khuôn, cùng dùng bàn xoay tạo dáng. Cảm giác khi đích thân mình làm ra một chiếc lò đất thật khó tả. Bên cạnh đó, các đơn vị du lịch thỉnh thoảng cũng đặt hàng cho làng nghề làm những chiếc lò đất mi-ni để làm quà lưu niệm cho khách.
Hằng năm, làng gốm Lư Cấm đón nhiều lượt khách trong nước và quốc tế ghé thăm. Những nghệ nhân vừa làm bếp lò vừa tạo nên một điểm du lịch hấp dẫn, góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa Việt, níu người ta trở về với những giá trị xưa cũ đồng thời cũng là cơ hội để họ có thể gắn bó với nghề. Mặc dù vậy nhưng để bảo tồn một làng nghề đang đứng trước nguy cơ bị mai một thực sự là một bài toán nan giải, không phải là chuyện một sớm một chiều và rất cần sự quan tâm, hỗ trợ của nhà nước.